Həmid bəy Yusif oğlu Yusifbəyli 1878-ci ildə Gəncədə anadan olub. O, dövlət xadimi Nəsib bəy Yusifbəylinin qardaşıdır.
Həmid bəy 1895-ci ildə şəhərdəki klassik gimnaziyanı bitirdikdən sonra 1898-ci ildən “Məktəbi-xeyriyyə”də müəllim işləməyə başlayıb. O, atası ilə bərabər siyasi işlərə cəlb olunub, Azərbaycanın muxtariyyəti üçün mübarizə aparıb. 1899-cu ildə siyasi fəaliyyətinə görə həbs edilərək Tiflisin Metex həbsxanasında saxlanılıb, 1904-cü ilədək Türküstana sürgün olunub.
Yusifbəyli 1905-ci ildə Gəncədə “Türk Sosial-Federalist İnqilabi Komitəsi” adlı təşkilatın yaradılmasında iştirak edib. Məhz bu komitənin əsasında sonralar “Qeyrət” partiyası yaranmışdır. Daha sonra Həmid bəy qardaşı Nəsib bəylə “Difai” partiyasının sıralarına qatılıb və ən fəal üzvlərindən olub.
Yusifbəyli 1908-1910-cu illərdə ruhani məktəbində dərs deyib və orada təbliğat işləri aparıb. O, 1910-cu ildə yenidən həbs olunub, Qafqaz canişini Vorontsovun hökmü ilə Qafqazdan 5 il müddətinə Krıma, Bağçasaraya sürgün edilib, orada bir müddət qardaşı Nəsib bəyin qayınatası İsmayıl Qaspıralının evində yaşadıqdan sonra İstanbula müraciət edib. 1913-cü ildə Həmid bəy əfv olunur və Gəncəyə qayıdır, lakin daimi nəzarət altında saxlanılır.
Yusifbəyli 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulandan sonra siyasi fəaliyyətini dayandırıb. Sovet dövründə Həmid bəy 1921-1930-cu illərdə indiki Gəncə Dövlət Universitetində dərs deyib. 1931-ci ildə Yusifbəyli antisovet təbliğatı aparması bəhanəsi ilə həbs edilib, bir il saxlanıldıqdan sonra azadlığa buraxılıb. 1932-ci ildə Kirovabad Sənaye Politexnikumunda və Gəncə 15 nömrəli məktəbdə dərs deyib.
Həmid bəy Azərbaycan və rus ədəbiyyatının bilicisi idi. 1930-cu illərinin əvvəllərində o, “Türkan” adlı bir pyes yazır və əsər Gəncə Dram Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulur. Həmid bəy hələ XIX əsrin sonlarında Gəncədə ilk dəfə evində ictimai kitabxana açıb.
Yusifbəyli “Müsavat” partiyasının üzvü olduğuna görə 1941-ci ildə yenidən həbs edilmişdir. Qocalığını nəzərə alaraq, onun 5 il müddətinə sürgünə göndərılməsi qərara alınır. Həmid bəyin sonrakı taleyi barədə məlumat yoxdur.
1957-ci ildə Həmid bəy Yusifbəyliyə bəraət verilmişdir.
Mənbələr:
- Elşad Qoca. Sibir dərsi. Bakı-2000.
2. http://www.anl.az/down/meqale/azadliq/2012/oktyabr/265574.htm
