Gəncədə Qacarlar nəslinin yadigarı: Tatlar məscidi

Hüseyniyyə (Tatlar) məscidinin binası, hal-hazırda isə Nizami Gəncəvi adına kitabxana, Gəncə şəhəri Hüseyn Cavid küçəsi 1 ünvanında yerləşir. Sovet dövründə məscid Puşkin adına kitabxana kimi fəaliyyət göstərib. Bəzi mənbələr məscidin 1825-ci ildə inşa edildiyini qeyd edir. Sadıq Şükürovun “Gəncənin tarixi abidələri” kitabında məscidin 1886-cı ildə inşa edildiyi deyilir. Bunu həmçinin məscidin mehrabında olan üç kitabədən biri göstərir.

Kitabələrin birində deyilir: “Bu məscidin yerini, öz mülkündən, torpağından şahzadə Bəhmən Mirzənin qızı Səbiyyə xanım vəqf edib. Burada yaşayan başqa saxəvət sahibləri də binanın tikintisinə xərc çəkiblər”. Səbiyyə xanım İran şahzadəsi Bəhmən Mirzənin qızı olub. 1848-ci ildə isə Azərbaycana gəlib, Rus imperiyasının tabeliyini qəbul etmişdir. Vaxtilə İrandan gələn azərbaycanlıları tat adlandırıldıqları üçün bu məscidə Tatlar məscidi də deyilib.

Məscidin qərb divarında olan azərbaycan dilində yazıda bir bənd şeir var. Şeirdən məlum olur ki, məscidin mehrabının tikintisində bir neçə usta iştirak etmişdir. Ustaların tez-tez dəyişdirilməsi mehrabın əyri olmasına səbəb olmuşdur.

Mehrabın əyriliyinin düzəldilməsi haqqında digər kitabədə qeyd olunur: “Bu mübarək, müqəddəs məkan Gəncədə bina olunubdur ki, Allah evi (pul alınmayan mehmanxana) kimi qəriblərə xidmət etsin. Lakin sonralar binadan məscid kimi istifadə etmək üçün ona mehrab qondarmışlarsa da, mehrabın qibləsi düz alınmamışdır. Buna görə də, Mirzə Sadıq cənubdan-qərbə tərəf bir barmaq mayilli olan mehrabın əyrisini aradan qaldırmağa cəhd göstərmişdir”.

Bu yazılar, həmçinin binanın mehmanxana kimi tikildiyini deyir. Binanın içərisində mehraba yaxın divarda nəbati ornamentlərin (gül, yarpaq kimi təbiət formaları olan naxışlar) olması və məscidin pəncərələrinin böyüklüyü də bunu sübut edir. Çünki şərqdə dini abidələri nəbati ornamentlə bəzəmək qadağan idi. Hal-hazırda ornamentlər suvağın altında qalıblar. Bina gil-əhəng qarışımından, qırmızı kərpicdən və çay daşından tikilmişdir.