Validə Xasbulat qızı Tutayuq 23 sentyabr 1914-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olub.
1934-cü ildə Gəncədəki Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti) meyvə-tərəvəzçilik fakültəsini bitirən Tutayuq 1939-cu ildə fəlsəfə doktoru dərəcəsini almış və universitetdə çalışmağa başlamışdır. O, 1939-1957-ci illərdə Kənd Təsərrüfatı İnstitutunun Botanika kafedrasının müdiri, 1954-1957-ci illərdə elmi işlər üzrə direktor müavini, 1962-1980-ci illərdə isə Botanika və seleksiya kafedrasının müdiri işləmişdir.
Tutayuq 1958-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının müxbir, 1969-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilmişdir. Validə Tutayuq anatomiyaya dair tədqiqatları ilə Azərbaycanda bitki anatomiyasının əsasını qoymuşdur. Alim 130 elmi əsərin, o cümlədən 6 monoqrafiyanın və 4 dərsliyin müəllifidir. O “Azərbaycan florası”nın 7-ci və 8-cı cildlərini, “Azərbaycanın ağac və kolları” ikicildliyini, “Qafqazın dendrologiyası” çoxcildliyinin 5-ci və 6-cı cildlərini yazan müəlliflərdən biri olmuşdur. Onun “Bitki anatomiyası və morfologiyası”, “Bitki anatomiyası və fiziologiyası” dərs vəsaitlərindən indi də ali məktəblərdə istifadə edilir. Alimin rəhbərliyi altında 20-dən çox fəlsəfə və 3 elmlər doktoru hazırlanmışdır.
Tutayuq dəfələrlə Gəncə və Bakı Şəhər Soveti İcraiyyə Komitəsinin deputatı seçilib. O, “Şərəf nişanı” ordeni, Respublikanın xalq təsərrüfatı və mədəniyyətinin inkişafı sahəsindəki xidmətlərinə görə Fəxri Fərmanla təltif edilib, Əməkdar elm xadimi adına layiq görülüb.
Şuşanın Cıdır düzünün “xarı bülbül” adlanan bitkisinin bioekoloji xüsusiyyətləri ilk dəfə Tutayuq tərəfindən öyrənilərək elmi məqalə formasında çap olunub. Bundan sonra bütün dünya botanikləri bu nadir bitkinin məhz Şuşa endemi olduğunu qəbul ediblər. Hətta Validə xanım və bəstəkarımız Fikrət Əmirov birgə “Xarı bülbül” adlı opera yazmağa başlayıblar, ancaq ölüm hər iki korifeyin işini yarımçıq qoyub.
Validə Tutayuq 12 dekabr 1980-ci ildə vəfat edib və Gəncənin Fəxri xiyabanında dəfn edilib.
Mənbələr:
