Xəlil bəy Hacıbaba oğlu Xasməmmədov 25 oktyabr 1870-ci ildə Gəncədə anadan olub.
O, Gəncə klassik gimnaziyasında təhsil alıb, daha sonra Moskva Dövlət Universitetinin hüquq fakültəsini bitirib. Təhsilini bitirdikdən sonra Xəlil bəy Krasnodar və Gəncə dairə məhkəmələrində işləyib.
Xasməmmədov 1907-ci ildə 2-ci Dövlət Dumasına deputat seçilib, 3-cü Dövlət Dumasında (1907-1912) Azərbaycanı təmsil edən yeganə deputat olub. O, Dumada Zaqafqaziya (Qori) seminariyası Azərbaycan Şöbəsinin Gəncəyə köçürülməsi və onun müstəqil seminariyaya çevrilməsi, türk dilində təhsillə bağlı məsələlər qaldırıb, hərbi mükəlləfiyyətin müsəlmanlara da şamil olunmasını tələb edib.
Xəlil bəy 1913-1917-ci illərdə Gəncə şəhər bələdiyyə rəisi işləyib, “Türk Ədəmi-mərkəziyyət” partiyasının yaradıcılarından biri, Müsavat Partiyasının birinci qurultayında Mərkəzi Komitənin üzvü seçilib. O, həmçinin Gəncə Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri, Zaqafqaziya Komissarlığında Dövlət nəzarəti komissarı, Zaqafqaziya Seyminin, Azərbaycan Milli Şurasının üzvü olub.
Xasməmmədov Azərbaycan Cümhuriyyətinin 1, 2, və 5-ci Hökumət kabinəsində ədliyyə naziri, 3-cü kabinədə daxili işlər naziri vəzifələrində çalışıb. O, 1920-ci ildə Azərbaycanın Osmanlı dövlətindəki səfiri təyin edilib.
1920-ci ildə rusların işğalından sonra Xəlil bəy mühacirət həyatı yaşamağa məcbur olub. Ermənilər F.Xoylu ilə H.Ağayevi qətlə yetirsələr də, o, yaralı vəziyyətdə xilas ola bilib.
Xəlil bəy İstanbulda siyasi-publisistik fəaliyyət göstərib. O, 1924-1927-ci illərdə İstanbulda Qafqaz Konfederatları Komitəsinin, 1927-1932-ci illərdə Azərbaycan Milli Mərkəzi katibliyinin, 1934-1939-cu illərdə “Qafqaz” qrupunun üzvü olub. 1942-ci ildə Almaniyanın Xarici İşlər Nazirliyi xətti ilə Berlinə görüşə dəvət edilmiş tanınmış Qafqaz siyasi mühacirləri sırasında Xəlil bəy də olub.
Xəlil bəy Xasməmmədov 11 avqust 1945-ci ildə xərçəng xəstəliyindən İstanbulda vəfat edib, Fəriköy məzarlığında dəfn edilib.
Hüquq Kadrlarının Təkmilləşdirilməsi İnstitutu, həmçinin Gəncədə küçə Xəlil bəy Xasməmmədovun adını daşıyır. Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyində onun adını daşıyan muzey təşkil olunmuşdur.
Mənbələr:
