1918-ci ildə Azərbaycanın bolşeviklərdən xilası üçün Nuru Paşa Qafqaz İslam Ordusu hissələri ilə Gəncəyə gəlir. Nuru Paşa burada Nağı bəy və Məmmədbağır bəy Şeyxzamanov qardaşlarının evində məskunlaşır.
Bir gün Şeyxzamanovların bacısı Münəvvər xanımın 16 yaşlı oğlu Səlman dayılarının evində Nuru Paşaya həsr etdiyi şeiri oxuyur:
Gəncədə çalındı azadlıq suru,
Qovdu ürəklərdən zülməti, qoru,
Dağıt düşmən quran məkrli toru,
İrəli, irəli, ər Paşam Nuru!
Çanaqqala – nurlu şəhidlik yolu,
Türk aslanlarının bükülməz qolu,
Allahım, sən özün onları qoru,
İrəli, irəli, ər Paşam Nuru!
İstanbuldan gəldin Gəncəyə doğru,
Haydı, gavurlara anlat bu zoru,
Gəncədən Bakıya zəfərdir yolu,
İrəli, irəli, ər Paşam Nuru!
Ər Paşam Nuru, Ər Paşam Nuru,
Turanın Aslanı, Nər Paşam Nuru!
Həmin vaxtlarda bəstəkar Məşədi Cəmil Əmirov Gəncədə uşaq xoru yaratmışdı. O, Səlmanın şeirini eşidir və onu marş halına salır. Məşədi Cəmil bu marşı uşaq xoru ilə Bakının alınması uğrunda döyüşlərə yollanan Azərbaycan-türk əsgərləri qarşısında ifa edir.
Bu marş 28 may 1919-cu ildə Gəncədə AXC-nin birilliyi münasibətilə təşkil olunan şənliklərdə səslənir.
Bu əsərin ilk ifaçılarından birinin müğənni Bülbül olduğu ehtimal olunur. Səlman Əhmədlinin oğlu Bəşir müəllim bu haqda xatirələrindən danışıb: “Mənim qardaşım, Xalq artisti, mərhum Mobil Əhmədov 1950-ci illərin sonunda Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında…Bülbülün tələbəsi idi. Yay tətili zamanı Mobil …Gəncədə idi. Bir gün atam öz yazı dəftərindən əski əlifba ilə yazılmış bir şeiri… oxuyaraq Mobilə öyrətdi və ona dedi ki, bu nəğməni müəllimin Bülbülə oxuyarsan…Bakıya gedəndən sonra Mobil atamın dediklərini edir. Bülbül nəğməni dinləyir, Mobildən təkrarən oxumasını istəyir…özü də onunla birlikdə oxuyur, sonra Mobilə deyir:“…mən onsuz da bilirdim ki, sən mənim gəncliyimlə və taleyimlə bağlı olan Gəncəmdənsən, kimin nəvəsi və kimin oğlu olduğunu isə indi bildim. Bu, Azərbaycanın ilk təntənəli marş nəğmələrindəndir…”
İlk səsləndiyindən 90 il keçdikdən sonra – 2008-ci ildə bu nəğməni Bəşir Əhmədli və Hüseyn Verdiyev birgə ifa ediblər. Həmin səhnə “Cümhuriyyətə doğru üç addım” adlı sənədli filmə daxil edilib və mayın 28-də “Space-Tv”də nümayiş olunub.
Mənbələr:
- Gəncə böyük hərflə. №15. Gəncə-2009.
- https://525.az/news/380-azerbaycanin-ilk-ordu-marsi
- https://www.youtube.com/watch?v=EUvNN7dIgZs
